“
એક સ્થળે એક ડોસો ખાટલામાં બેઠો બેઠો હુક્કો ગગડાવે છે. હું તેના ઝાંપે ઉભો રહ્યો
"દાદા, આ શું વાવ્યું છે?’ મેં પૂછ્યું
"તિકમ, પણ આંય માલીપા આવોને. અળગા રેઈને સું પૂછવું?" તેણે ઊભા થઈને બીજો ખાટલો લાવી ઢાળ્યો. "તિકમ?" મેં અંદર જતાં આશ્ચર્ય થી પૂછયું. "અનાજનું આવું નામ મેં ક્યાંય સાંભળ્યું નથી".
તમારું નામ નઈ, આતા, આ સું વાવ્યું છ ઈ પૂછે છ." કહેતી એક કાળી, નમણી યૂવતી ઝૂંપડી પાછળથી આ તરફ આવતા બોલી "ભાભો ઓછું સાભળે છ."
"ઓ... હો... હો.." કરતો ડોસો હસી પડ્યો "બંટી વાવી છ. બંટી કેવાય આને. ને ઓલા વાંહેલા પડામાં બાવટો નાખ્યો છ. અમારે આંય આવું જ ઊગે. બીજું ધાન નો ઊગે."
આ વનસ્પતિને જોતાં જ સમજાઈ જાય છે કે જે કંઈ પણ હોય, તે કનિષ્ઠ પ્રકારનું છે. આવું અનાજ અને ભાંભરું પાણી, સખત મહેનત, ભીષણ દારિદ્રય સદાકાળ અભાવની વચ્ચે જીવતી આખી એક પ્રજા. ના, ના, પ્રજા માત્ર જીવતી નથી, જીવંત પ્રજા છે. જેને મળો તે કહે છે, "હાકલા છે બાપા."
ક્યાંથી આવે છે આ ખુમારીભર્યો ઉત્તર? ક્યાંથી શીખવા મ[યું છે આવું દીનતારિહત જીવવાનું? મારા અત્યાર સુધીના આ વનવાસે મને સમજાવ્યું છે કે પ્રકૃિત જીવન ટકાવે તો છે જ. પણ તેના સતત સંસર્ગે રહેનારને તો તે જીવન જીવતા પણ શીખવાડે છે.
”
”